فرارو- نقل قول معروفی از مارک تواین، نویسنده مشهور آمریکایی وجود دارد که می گوید: شهر بنارس هند، قدیمی تر از تاریخ، قدیمی تر از فرهنگ و قدیمی تر از افسانه ها است. اکنون می دانیم که تواین در این مورد اشتباه کرده است، اما قدیمی ترین شهر دست ساز جهان دقیقاً کدام است؟
به گزارش فرارو، یافتن قدیمی ترین شهر ساخته شده توسط انسان نباید در نگاه اول خیلی پیچیده باشد، زیرا کاوش های باستان شناسی در شهرهای حفاری شده می تواند به ما نشان دهد که کدام یک از نمونه های موجود ممکن است قدیمی ترین باشد. اما حقیقت این است که داستان به این سادگی نیست. در این حوزه علاوه بر محدودیت های علمی، تمایزات ملی و قومیتی نیز بسیار دخیل است و هر شهر بسیار مشتاق است تا خود را به عنوان اولین شهر ساخته شده در جهان معرفی کند.
وضعیت خود جامعه علمی نیز بهتر از این نیست و بحث و جدل بر سر موضوعاتی مانند معنای شهر در دوران باستان و تفاوت آن با جوامع دیگر همچنان ادامه دارد. همچنین مدت‌هاست که در دانشگاه درباره اینکه آیا شهرها را می‌توان قبل از دوران کشاورزی تاریخ‌گذاری کرد یا خیر، اختلاف نظر وجود داشت. این تفاوت ها مشکلات بزرگی را در شناسایی قدیمی ترین شهرهای جهان ایجاد می کند، زیرا پذیرش برخی از آنها به عنوان یک شهر دشوار است. این تلفیق مسائل علمی و غیرعلمی باعث شده است که امروزه تعداد زیادی سکونتگاه باستانی از آسیا تا اروپا مدعی شوند که اولین شهرهای ساخته شده در جهان هستند.
دوره باستانی بنارس، مورد علاقه مارک تواین، بر اساس این اسطوره است که توسط الهه شیوا در 3000 سال قبل از میلاد پایه گذاری شده است. با این حال، شواهد باستان‌شناسی تنها می‌توانند شواهد شهر واقع در کنار رود گنگ را پس از 2000 سال شناسایی کنند. پس بهتر است از همان ابتدا ادعای مارک تواین را کنار بگذاریم و سایر مدعیان جهان را بررسی کنیم.
روزی روزگاری شهری به نام کروکودیلوپلیس وجود داشت که در آن خدای تمساح سوبک را می پرستیدند. مردم کروکودیل به نماینده زمینی سوبک، تمساح زنده ای به نام پتسوچوس تقدیم می شوند که با طلا و جواهرات پوشانده شده و در معبدی نگهداری می شود، اگرچه مشخص نیست که چگونه بدون آسیب رساندن به خود یا تمساح این کار را انجام دادند. کروکودیل حدود 4000 سال قبل از میلاد در نیل در جنوب غربی ممفیس تأسیس شد. مصریان آن را شیدت می نامیدند و احتمالاً قدیمی ترین شهر در مصر باستان بوده است که اکنون بخشی از شهر مدرن فیوم است.
خاورمیانه و بین النهرین این موضوع را بسیار جدی می گیرند. این منطقه به دلیل وجود رودخانه های مهم دجله و فرات، دشت های وسیع و حاصلخیز به یکی از کهن ترین سکونتگاه های بشری تبدیل شد. این منطقه توسط بسیاری از باستان شناسان به عنوان مهد تمدن شناخته می شود. دو مدعی اصلی این سرزمین به ویژه در کردستان عراق امروزی وجود دارد، یکی در نزدیکی شهر کرکوک که در 2200 سال قبل از میلاد ساخته شده است و دیگری در نزدیکی شهر اربیل که قدمت آن به بیش از 6000 سال قبل از میلاد می رسد. آن
در همسایگی بین النهرین، ایران نیز ادعاهای سختی در این زمینه دارد. شهر شوش در جنوب غربی ایران، با یکی از مستمرترین سکونتگاه‌ها، حداقل از ۴۲۰۰ سال پیش از میلاد، سابقه سکونت شهری دارد. همچنین مدعیان دیگری مانند شهر سوخته در جنوب شرقی ایران با حداقل 5000 سال قدمت و تپه حصار و سیلک وجود دارند که سابقه شهرنشینی در این کشور باستانی را به دوران بسیار باستانی بازمی‌گردانند.
غرب آسیا نیز مدعیان بسیار کمی دارد. دمشق قبلاً یکی از بلامنازع ترین شهرها از نظر قدمت به حساب می آمد که گفته می شد در 9000 سال قبل از میلاد می زیسته است، اما تا هزاره دوم قبل از میلاد هیچ مدرک روشنی از فعالیت شهری قابل توجه در این منطقه وجود نداشت. با این حال، شهر حلب در سوریه دلیل قانع کننده تری برای قرار گرفتن در فهرست قدیمی ترین شهرهای جهان دارد. شواهد مربوط به 5000 سال قبل از میلاد در این شهر یافت شد، اما باستان شناسان آن را به سکونتگاه های سیار قبیله ای و نه سکونتگاه های شهری مرتبط می دانند. با این حال، این شهر هنوز از 3000 سال قبل از میلاد قابل مشاهده است.
بیبلوس شهری در لبنان است که توسط فنیقی ها ساخته شد و در سال 8800 قبل از میلاد ساخته شد. از 3000 سال قبل از میلاد، بیبلوس مرکز شهری پر رونق و منبع اصلی تجارت پاپیروس برای جهان باستان بوده است. اما در این میان فلسطین مدعی جالبی دارد. جریکو در کرانه باختری در 9000 سال قبل از میلاد ساخته شده است. در کاوش های باستان شناسی دیوار دفاعی به ارتفاع 12 فوت و عرض 6 فوت در این منطقه حفاری شده است که نشان از سکونتگاه شهری دارد. به عبارت دیگر، طبق داده های باستان شناسی، اریحا در فلسطین احتمالاً قدیمی ترین شهری است که ما پیدا کرده ایم. این بدان معنا نیست که جریکو اولین شهر ساخت بشر روی زمین است، زیرا اکتشافات جدید در سراسر جهان می تواند افق های جدیدی را برای ما بگشاید. پس این سوال باز می ماند!
منبع: Theguardian
نوشته مصطفی جرفی فرارو
